Ένα φιλόδοξο σχέδιο με σιωπηλές παραδοχές
Ο πρόσφατος «Οδικός Χάρτης για τον Μετασχηματισμό της Τεχνητής Νοημοσύνης στην Ελλάδα» παρουσιάζεται ως η αρχή μιας εθνικής στρατηγικής που σέβεται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, τη δημοκρατία, τη διαφάνεια και τη συμμετοχή. Περιγράφει εμβληματικά προγράμματα για τη δημόσια διοίκηση, την εκπαίδευση, την έρευνα και τον πολιτισμό. Όμως πίσω από τη γλώσσα των αρχών κρύβεται μια κρίσιμη έλλειψη, η στρατηγική δεν θέτει ξεκάθαρη προτεραιότητα σε λύσεις ανοιχτού λογισμικού και στην ψηφιακή ανεξαρτησία.
Η χώρα φιλοδοξεί να γίνει «πρότυπο» στη συλλογή δεδομένων και στην ετοιμότητα για Τεχνητή Νοημοσύνη, χωρίς να διασφαλίζει ότι τα θεμέλια αυτής της μετάβασης θα είναι τεχνολογίες που ελέγχονται από την ίδια την κοινωνία και όχι από μεγάλους πολυεθνικούς παρόχους. Η εξάρτηση από κλειστές πλατφόρμες και ιδιόκτητα μοντέλα δεν ονομάζεται ποτέ, όμως είναι ο ελέφαντας στο δωμάτιο.
Θεσμοί χωρίς σαφή δέσμευση για ανοικτότητα
Η αρχιτεκτονική διακυβέρνησης που περιγράφεται, με κεντρικό ρόλο του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, διυπουργική επιτροπή, εποπτική αρχή και παρατηρητήριο Τεχνητής Νοημοσύνης, θα μπορούσε να αποτελέσει γόνιμο πλαίσιο για στρατηγική ψηφιακής κυριαρχίας. Ωστόσο, πουθενά δεν διατυπώνεται ως υποχρέωση ότι οι δημόσιες επενδύσεις σε Τεχνητή Νοημοσύνη θα βασίζονται κατά προτεραιότητα σε ελεύθερο και ανοιχτό λογισμικό, σε ανοιχτά πρότυπα και ανοιχτά μοντέλα.
Αντιθέτως, η συζήτηση περιορίζεται στην ευθυγράμμιση με τον ευρωπαϊκό κανονισμό για την τεχνητή νοημοσύνη και στην ανάγκη ισορροπίας ανάμεσα σε δικαιώματα και καινοτομία. Χωρίς ρητή πολιτική ανοιχτότητας, οι νέοι θεσμοί κινδυνεύουν να λειτουργήσουν ως τυπικοί διαχειριστές τεχνολογιών που σχεδιάζονται και ελέγχονται από εταιρείες στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Κίνα.
Υποδομές που μπορεί να γίνουν μοχλός ή δεσμά
Οι επενδύσεις σε κέντρα δεδομένων, υπολογιστικό νέφος της δημόσιας διοίκησης και υπολογιστικά συστήματα υψηλών επιδόσεων παρουσιάζονται ως μεγάλα άλματα προς το μέλλον. Ωστόσο το κείμενο αποφεύγει να απαντήσει στο βασικό ερώτημα, ποιος ελέγχει το λογισμικό, τα μοντέλα και τα εργαλεία που θα «τρέχουν» πάνω σε αυτές τις υποδομές.
Ερευνητικά κέντρα και συμμετοχές σε ευρωπαϊκά εγχειρήματα γλωσσικών μοντέλων για την ελληνική γλώσσα είναι σημαντικές πρωτοβουλίες, αλλά και εδώ δεν υπάρχει δέσμευση ότι τα αποτελέσματα θα είναι ανοιχτά, επαναχρησιμοποιήσιμα και διαθέσιμα για τη δημόσια εκπαίδευση, τη μικρή επιχείρηση, την κοινωνία των πολιτών. Αν δεν υπάρξει ρητή επιλογή υπέρ ανοιχτών μοντέλων και αδειών, είναι πιθανό η Ελλάδα να χρηματοδοτεί με δημόσιους πόρους έργα που τελικά θα καταλήξουν σε κλειστές εμπορικές πλατφόρμες.
Εκπαίδευση για χρήση, όχι απαραίτητα για χειραφέτηση
Οι δράσεις για μαθητές, φοιτητές και πολίτες κινούνται στην κατεύθυνση της εξοικείωσης με την Τεχνητή Νοημοσύνη, με εξοπλισμό ρομποτικής, διαγωνισμούς, διαδικτυακά μαθήματα και προγράμματα αναβάθμισης δεξιοτήτων. Όμως η κριτική διάσταση είναι αδύναμη, σπάνια τίθεται το ζήτημα ποιος ελέγχει την τεχνολογία, ποια είναι τα επιχειρηματικά μοντέλα πίσω από τα εργαλεία, πώς αποφεύγεται η κλειδωμένη εξάρτηση από έναν πάροχο.
Χωρίς έμφαση σε εργαλεία ανοιχτού κώδικα και σε εκπαιδευτικό υλικό που βασίζεται σε αυτά, η χώρα εκπαιδεύει μια νέα γενιά χρηστών έτοιμων να ενταχθούν σε οικοσυστήματα που ελέγχονται από εταιρείες εκτός Ευρώπης. Η ψηφιακή ανεξαρτησία παραμένει σύνθημα, όχι συγκεκριμένη πολιτική.
Από τον θαυμασμό στην αυτονομία
Ο οδικός χάρτης για την Τεχνητή Νοημοσύνη περιγράφει έναν κόσμο γεμάτο δυνατότητες για την υγεία, το κλίμα, τις πόλεις, τη δημόσια διοίκηση. Όμως χωρίς στρατηγική επιλογή υπέρ ανοιχτού λογισμικού, ανοιχτών προτύπων και ευρωπαϊκών υποδομών, η Ελλάδα κινδυνεύει να γίνει πελάτης και όχι δημιουργός.
Η συζήτηση για την Τεχνητή Νοημοσύνη στην Ελλάδα χρειάζεται να μετακινηθεί από τον θαυμασμό για τις δυνατότητες, στην απαίτηση για έλεγχο, διαφάνεια και πραγματική ψηφιακή κυριαρχία. Αλλιώς, όσο περισσότερο «μετασχηματιζόμαστε», τόσο περισσότερο θα εξαρτόμαστε από κώδικα και υπηρεσίες που γράφονται αλλού και αποφασίζονται χωρίς εμάς.
—
Κύριες πηγές για αυτό το άρθρο:
1. Progress in Implementing the European Union Coordinated Plan on Artificial Intelligence – oecd.org
2. Ανοιχτό Υλισμικό και Λογισμικό για την Τεχνητή Νοημοσύνη: Η Μεγάλη Πρόκληση και Ευκαιρία για την Ευρωπαϊκή Ένωση – openhardware.ellak.gr